In het Burgerlijk Wetboek is geen wettelijke regeling opgenomen voor de diergeneeskundige behandelovereenkomst. Voor de behandeling door een dierenarts zijn de regels van de overeenkomst van opdracht (art. 7:400 e.v. BW) van toepassing, met de individuele dierenarts of de dierenartsenpraktijk waar hij werkzaam is als contractspartij. Hieruit vloeien inspanningsverbintenissen voort.
   De dierenarts(enpraktijk) heeft als opdrachtnemer een aantal plichten. Eén daarvan is de plicht de zorg van een goed opdrachtnemer in acht te nemen (art. 7:401 BW). Deze plicht ligt in het verlengde van de algemene verplichting uit art. 6:2 BW die bepaalt dat contractspartijen zich redelijk en billijk naar elkaar moeten gedragen3. Wat deze zorgplicht inhoudt, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval, onder meer4 afhankelijk van de aard van de opdracht. Bij professionele beroepen wordt bezien of de opdrachtnemer heeft gehandeld zoals een redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot5 – de maatman – te werk zou zijn gegaan6. Het criterium is niet gericht op het te behandelen dier, maar diens belangen zouden uit de strekking van de opdracht kunnen worden afgeleid.
   Een andere plicht die de dierenarts(enpraktijk) heeft, is die tot het opvolgen van tijdig verleende en verantwoorde aanwijzingen van de opdrachtgever (art. 7:402 BW). De dierenarts kan de wijze van uitvoering van de opdracht beter inschatten dan de diereigenaar/-houder. Als goed opdrachtnemer (7:401 BW) behoort hij de opdrachtgever te wijzen op onverantwoorde of onjuiste aanwijzingen. Ook de aard en de inhoud van de overeenkomst kunnen ertoe leiden dat nadere aanwijzingen niet hoeft te worden gevolgd7. Hier komt ook de ‘professionele autonomie’ om de hoek kijken. Vanuit dat oogpunt heeft de opdrachtnemer bij het uitvoeren van de overeenkomst ook een eigen beroepsgerelateerde verantwoordelijkheid8. Daarmee kan een aanwijzing bijvoorbeeld wegens strijd zijn met een geldende gedragsregel worden geweigerd9. Al sinds 1940 is er de Code voor de Dierenarts van de KNMvD, die de belangen van zowel het dier, de cliënt als de samenleving centraal stelt10. De verhouding van goed opdrachtnemerschap en de professionele autonomie zijn te herkennen in art. 3.1 van de Code.
   Art. 7:402 BW biedt de dierenarts(enpraktijk) de mogelijkheid de overeenkomst te beëindigen als de aanwijzingen op redelijke grond niet kunnen worden gevolgd. Goed opdrachtgeverschap brengt wel met zich mee dat er wordt gekeken naar voor de cliënt aanvaardbare alternatieven. De redelijk bekwaam en redelijk handelend dierenarts kan in elk geval terugvallen op de Code voor de Dierenarts.

Zowel bij contractuele aansprakelijkheid (art. 6:74 BW) als bij wettelijke aansprakelijkheid (art. 6:162 BW) moet de onrechtmatigheid van de gedraging worden vastgesteld en speelt de vraag of daardoor schade is ontstaan. Zo wordt ook de vraag of een beroepsbeoefenaar als redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot te werk is gegaan, soms aan de civiele rechter voorgelegd. De zorgplicht gaat over iemands verantwoordelijkheid. Dit brengt het gevaar met zich mee dat hij wordt beoordeeld op de mate waarin hij een ongewenst lot heeft geprobeerd af te wenden. Maar zorgplicht gaat over gewenst gedrag in een bepaalde situatie, niet over pogingen11. “Het concreet beoordelen of iemand aan zijn zorgplicht voldaan heeft, is lastig en kan niet zonder meer afgeleid worden uit het ongewenste resultaat,” zo zegt Giard12. Achteraf kijk je vaak een koe in de kont, maar van belang is te onderzoeken hoe het voorval ècht is verlopen.
   Om diezelfde koe dan maar bij de horens te vatten, maakt hij voor het beoordelingsproces onderscheid tussen de rechtsvraag, gericht op rechtsvinding en de onderzoeksvraag, gericht op waarheidsvinding. Deze twee hebben elk een eigen methodologie. Het instrumentarium voor rechtsvinding bestaat uit rederneerwijzen, diverse interpretatiemethoden, rechtsbeginselen, rechtsvergelijking, rechtspraak en literatuur. Daarmee kan bijvoorbeeld een leerstuk nader worden vormgeven of maatwerk worden bereikt in de verhouding tussen mensen.
   Op eenzelfde voorval kunnen verschillende manieren van feitenonderzoek worden toegepast, die tot een ander resultaat en ander oordeel leiden. Giard richt zich op de waarheidsvinding bij het feitenonderzoek en legt uit dat het gaat om de juiste onderzoeksvraag – een open vraag, zoals ‘Waarom leidde de handeling tot dit resultaat?’ – en geschikte subvragen13.
   In een gerechtelijke procedure speelt het bewijs een belangrijke rol. De civiele rechter is lijdelijk en de hoofdregel is dat hij beslist op basis van feiten en rechten die de partijen naar voren hebben gebracht of hebben gesteld en die volgens de regels van het bewijsrecht zijn vastgesteld (art. 149 Rv). De stellende partij moet zijn goed bewijzen om zich op het rechtsgevolg te kunnen beroepen (art. 150 Rv). Hoewel de waarheid een rol speelt (21 Rv), is subjectiviteit niet uitgesloten. Het is aan de rechter het bewijs te waarderen naar de opstellingen van partijen en eventuele waarnemings- en denkfouten14. Ook dient hij te kijken welke informatie bekend is en welke informatie nog niet bekend is, maar dat wel zou moeten zijn15.

Het redelijk bekwaam en redelijk handelen van een dierenarts werd in twee zaken voor het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch beoordeeld.
   In de eerste zaak uit 2015 had een dierenarts een paard röntgenologisch onderzocht en het gebruik van het dier in de sport niet bezwaarlijk geoordeeld. Bij een latere aankoopkeuring door een andere dierenarts werd negatief geadviseerd wegens een verhoogd risico op grond van (uitsluitend) röntgenologische afwijkingen. De eigenaar stelde de praktijk die het eerste röntgenonderzoek had uitgevoerd aansprakelijk voor de trainingskosten die hij daarna had gemaakt. Het Hof stelde eerst de inhoud van de opdracht aan die dierenartsenpraktijk vast en nam als uitgangspunt dat die röntgenologisch onderzoek betrof met de vraagstelling of in röntgenologisch opzicht belemmeringen zouden bestaan voor gebruik van het paard in de (lagere) sport32. De invulling van de norm hoe een redelijk bekwaam en redelijk handelend dierenarts zou werken, werd ook in deze zaak aan de beroepsgroep overgelaten. De bevindingen en rapportage van verschillende dierenartsen ten aanzien van de classificatie van een straalbeen, een  onrustig bed in straalbeen, fragmenten en osteochondrose waren niet eenduidig. Een van hen achtte de osteochrondose voor sport geen bezwaar. Het Hof kon (uit het bewijs) dan ook niet concluderen dat de betreffende dierenartsenpraktijk anders had gehandeld dan een redelijk bekwaam en redelijk handelend dierenarts zou kunnen hebben doen.
   In een zaak van begin dit jaar (2019) ging het om het moment van operatief ingrijpen bij een paard met koliek33. Na een conservatieve behandeling werd het paard geopereerd. Tijdens de operatie scheurde de darmwand en werd het dier geëuthanaseerd. De eigenaar stelde dat er eerder geopereerd had moeten worden. Het was het Hof gebleken dat er binnen de beroepsgroep van dierenartsen geen professionele standaard bestond voor de behandeling van een paard met koliek34. Er was wel een deskundigenrapport gemaakt. Daaruit leidde het Hof af dat er een reële mogelijkheid bestond dat de darmwand pas in de nacht voorafgaande aan de geplande operatie zodanig werd verzwakt dat de darm scheurde bij manipulatie. Daarom kon niet met voldoende zekerheid worden geconcludeerd dat de ochtend waarop geopereerd werd, te laat was. Ook werd geoordeeld dat de prognose bij right dorsal displacement (‘RDD’, verplaatsing van de dikke darm) lastig is te geven, dat zo lang mogelijk als verantwoord behoort te worden gewacht met opereren en dat een beoordeling achteraf verschillende visies kan opleveren35. Ook zou een eerdere  advisering of consultatie van de eigenaar van het paard over conservatieve behandeling of chirurgisch ingrijpen, niet tot een andere behandeling hebben geleid36. Het Hof benadrukte dat de paardeneigenaar op grond van de hoofdregel van de artikelen 149 en 150 Rv feiten en omstandigheden had dienen te stellen en – bij voldoende betwisting daarvan – had dienen te bewijzen waaruit volgt dat de dierenarts norm te handelen als redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot heeft geschonden. Slechts op basis van het rapport was die conclusie niet te trekken37.
   De oorzaak van de discrepanties en een toerekenbare onzorgvuldigheid bij de betreffende dierenarts waren in deze zaken niet of onvoldoende gebleken.

De verantwoording van de dierenarts beperkt zich niet tot de patiënt die hij onder behandeling heeft. Ook belangen van de eigenaar en algemene belangen – zoals de volksgezondheid en resistentieproblemen bij antibioticia – spelen mee.
   Al onder de Wet op de uitoefening van de diergeneeskunde 1990 (WUD) werd door de beroepsgroep zelf bepaald wat zorgvuldige en goede uitoefening van de diergeneeskunde is38. De WUD bevatte de zorgplicht te handelen zoals dat van een beroepsbeoefenaar mag worden verwacht in zijn hoedanigheid39 van dierenarts (art. 14 WUD), paraveterinair40, dierverloskundige of castreur (art. 15 WUD). De plicht zag op het individuele dier waarvoor de hulp is ingeroepen, diergezondheid in het algemeen en het noodlijdende dier. In de tijd van de WUD was al duidelijk dat de criteria voor goede en zorgvuldige uitoefening van de diergeneeskunde, moeilijk te definiëren waren. Om gedragingen van diergeneeskundigen met de daarbij komende aspecten goed aan de wettelijke zorgplichten te toetsen, is toen het wettelijk tuchtrecht geïntroduceerd. Het tuchtrecht gaat uit van de beoordeling van gedragingen aan de hand van alle relevante omstandigheden van het individuele geval en van de stand van de diergeneeskundige wetenschap en techniek41. Via het tuchtrecht wordt het handelen getoetst, de gewenste gedragsljn uitgestippeld en kan – bij gegrondverklaring van een klacht – een maatregel worden opgelegd. De diereigenaar/-houder kan via het veterinair tuchtrecht geen schadevergoeding vorderen.

Onder de huidige Wet Dieren is de zorgplicht opgenomen in art. 4.2 en als volgt geformuleerd:
“1. Personen, die zijn toegelaten tot het beroepsmatig verrichten van diergeneeskundige handelingen, schieten niet door enig handelen of nalaten tekort in de zorg die zij in hun hoedanigheid:
a. behoren te betrachten ten opzichte van een dier met betrekking tot welke hun hulp is ingeroepen, en
b. verlenen of in geval van nood behoren te verlenen ten opzichte van een dier.
2. Personen die zijn toegelaten tot het beroepsmatig verrichten van diergeneeskundige handelingen, schieten niet zodanig tekort in hetgeen van hen in hun hoedanigheid mag worden verwacht dat daardoor ernstige schade kan ontstaan voor de gezondheidszorg voor dieren.
3. Het in het eerste en tweede lid bepaalde is tevens van toepassing ten aanzien van andere dan gehouden dieren.”

De norm wordt ook wel aangeduid als ‘Good Veterinary Practice’. Terwijl het Veterinair Tuchtcollege en het Veterinair Beroepscollege deze norm aan de hand van concrete  gedragingen invullen42, wordt de professionele standaard ook verder vormgegeven in richtlijnen43. Die laatste geven de mogelijkheid op basis van empirisch onderzoek concrete normen (hoe diagnose X in een specifieke diagnostische situatie zorgvuldig te beoordelen) te formuleren die nageleefd kunnen worden. De professionele standaard is inmiddels terug te vinden in Good Veterinary Practice, de Code voor de Dierenarts, Richtlijnen Veterinair Handelen en Formularia. Indien nodig kan de dierenarts hiervan (schriftelijk gemotiveerd) afwijken.
   In het eerste lid wordt gesproken over ‘Personen (…) in hun hoedanigheid’. De wetgever heeft voor dierenartsen, dierverloskundigen, castreurs of paraveterinairen een geheel eigen verantwoordelijkheid voor dieren als zodanig en de gezondheidszorg voor dieren in het algemeen erkend. Het veterinair tuchtrecht spreekt zich uit over die specifieke verantwoording, maar ook over het onbevoegd verrichten van diergeneeskundige handelingen44, waarbij personen alleen voor zijn of haar eigen diergeneeskundig handelen verantwoordelijk kan worden gehouden45, dus niet voor dat van collega’s. Het uitgangspunt is dat alle gedragingen die afbreuk kunnen doen aan het algemeen belang van diergezondheidszorg aan toetsing zullen worden onderworpen (klachten over bijvoorbeeld de hoogte van de rekening blijven dus in beginsel buiten behandeling46). Om een beoordeling te baseren op zowel gedegen kennis van de beginselen van de wet als op voldoende deskundigheid en ervaring uit de beroepspraktijk, is het Veterinair Tuchtcollege samengesteld uit zowel juristen als veterinaire beroepsgenoten47.

Bij de vraag of een dierenarts in zijn zorgplicht tekort is geschoten ten opzichte van een dier tot welk hulp is ingeroepen, neemt het Veterinair Tuchtcollege als uitgangspunt dat de in het veterinair tuchtrecht te toetsen zorgvuldigheidsnorm niet zo streng is dat alleen de meest optimale diergeneeskundige zorg voldoet. De maatstaf is dus niet of het veterinair handelen van een dierenarts beter had gekund, maar of in de specifieke omstandigheden van het geval als redelijk handelend en redelijk bekwaam vakgenoot is opgetreden48. Een verantwoorde diergeneeskundige behandeling omvat in beginsel onderzoek, diagnose, nazorg en verslaglegging49.
   Het onderscheid tussen de rechtsvraag en de onderzoeksvraag is ook bij het veterinair tuchtrecht van belang. De rechtsvraag is dan of de dierenarts ex art. 2.1 Wet Dieren naar zijn hoedanigheid en onder de betreffende omstandigheden voldoende zorgvuldig handelde. Vanuit de onderzoeksvraag moet worden gekeken waarom het voorval afliep zoals het afliep. Alle scenario’s – waaronder de (toerekenbare) onzorgvuldigheid – verdienen de aandacht. De stand van de diergeneeskundige wetenschap en techniek worden meegewogen50.
   Zonder conclusies te trekken over de gehele werkwijze van het college, kunnen in gepubliceerde uitspraken wel bepaalde handvatten die Giarda geeft, worden herkend. Zo werden situaties gereconstrueerd51, was er aandacht voor de bredere context52 en daar waar het aan kennis ontbrak, werd er met dat ontbreken rekening gehouden53. Net als in de rechtspraak over contractuele aansprakelijkheid zal de onzorgvuldigheid als oorzaak van een ongewenste afloop immers voldoende (uit nader onderzoek) moeten blijken.

De dierenarts heeft een zorgplicht zowel vanuit de contractuele relatie met de client (diereigenaar) als vanuit zijn diergeneeskundige positie. In dit artikel werd de verhouding tussen die twee zorgplichten toegelicht.
  De contractuele relatie tussen dierenarts(enpraktijk) en diereigenaar wordt onder meer gestuurd door het maatman-concept van ‘de redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot’ voor professionele beroepen en professionele autonomie van de dierenarts. Daarmee draagt hij een beroepsgerelateerde verantwoordelijkheid en krijgen de uitgangspunten van de beroepsgroep een plaats bij de uitvoering van de overeenkomst.
   De toetsing in het kader van de zorgplicht is lastig en kan niet beperkt blijven tot vaststelling van het ongewenste resultaat. Voor de zoektocht naar de waarheid achter een voorval geeft Giard methodologische handvatten. Onder meer zijn besproken het onderscheid tussen de rechtsvraag en onderzoeksvraag, het belang van de bredere context, causaal-wetenschappelijk onderzoek en de blindheid van herbeoordeling. In de rechtspraak wordt de invulling van de zorgvuldigheidsnorm aan de beroepsgroep zelf overgelaten. In zaken over contractuele aansprakelijkheid waren de oorzaak van discrepanties bij herbeoordeling en onzorgvuldigheid bij de betreffende dierenarts niet of onvoldoende gebleken.
   De achtergrond van de zorgplicht opgenomen in de Wet Dieren is besproken, alsmede de rol van het Veterinair Tuchtcollege. Voor dit college is niet van belang of het handelen van een dierenarts beter had gekund, maar – in overeenstemming met het maatman-concept in de contractuele relatie – of in de specifieke omstandigheden van het geval als redelijk handelend en redelijk bekwaam vakgenoot is opgetreden. De basis voor een verantwoorde diergeneeskundige behandeling ligt in onderzoek, diagnose, nazorg en verslaglegging. In de uitspraken van het Veterinair Tuchtcollege zijn wel handvatten van Giard te herkennen. De mate van zorgvuldigheid moet zowel in de rechtspraak als in het tuchtrecht voldoende kunnen worden vastgesteld.