Of je nu bijvoorbeeld een fiets met een fabricagefout blijkt te hebben gekocht of als ondernemer of bedrijf producten maakt of verwerkt, als het met een product mis gaat en er schade ontstaat, zullen je vragen rijzen over productaansprakelijkheid.

Productaansprakelijkheid is een risico-aansprakelijkheid, dat wil zeggen dat de aansprakelijke aansprakelijk is vanuit een bepaalde positie, zonder dat hij ergens ‘schuldig’ aan is of hem iets te verwijten valt. De risico’s van gebrekkige producten kunnen zowel bij een producent als bij een verkoper via wiens weg zo’n product bij het publiek komt, komen te liggen. Voor de producent volgt dat uit art. 6:185 BW en de algemene onrechtmatige daad van art. 6:162 BW en voor de verkoper uit non-conformiteit (art. 7:24 BW).

De producent is “de fabrikant van een eindprodukt, de producent van een grondstof of de fabrikant van een onderdeel, alsmede een ieder die zich als producent presenteert door zijn naam, zijn merk of een ander onderscheidingsteken op het produkt aan te brengen” (art. 6:187 lid 2 BW).

Bij het begrip ‘product’ wordt omschreven in art. 6:187 BW. Bij de productaansprakelijkheid van art. 6:185 BW gaat het om een roerende zaak (een voor menselijke beheersing vatbaar stoffelijk object) bedoeld, ook als die een bestanddeel is geworden van een andere roerende of onroerende zaak. Het woord ‘bestanddeel’ wordt hier ruim opgevat en omvat bijvoorbeeld ook grondstoffen en productonderdelen, als deze in een eindproduct als object geheel zijn verwerkt of opgegaan. Eenmaal roerend blijft ‘roerend’ voor de productaansprakelijkheid (anders dan voor het goederenrecht). Om onder het begrip te vallen, doet de totstandkoming van het product – ambachtelijk of mechanisch – niet ter zake. Verder valt ook elektriciteit onder het ‘product’-begrip₁.

Uit art. 6:186 BW is af te leiden wat er onder ‘gebrekkig’ wordt verstaan. Van een gebrek is sprake wanneer het product niet de veiligheid biedt die men daarvan mag verwachten. Het gaat meestal om de verwachtingen van ‘het grote publiek’₂ en niet van de individuele persoon die schade heeft geleden.

Gebreken met betrekking tot de veiligheid van een product, kunnen worden teruggevoerd op gebrekkige (individuele) productie, gebrekkig ontwerp en gebrekkige informatie of instructie bij het product₃. Een gebrekkig ontwerp kan een groot aantal producten betreffen en tot meerdere slachtoffers leiden.
Om de verwachtingen van het grote publiek te beoordelen, wordt er in het bijzonder gekeken naar drie omstandigheden:
- de presentatie van het product, bijvoorbeeld in een reclameboodschap;
- het redelijkerwijs te verwachten gebruik van het product, dat wil zeggen hoe een persoon uit de kring van mogelijke gebruikers op de – in beginsel – juiste wijze en overeenkomstig de bestemming van het product₄;
- het tijdstip waarop het product ‘in het verkeer wordt gebracht’, of in het verkoopproces aan publiek wordt aangeboden voor gebruik of consumptie₅. Biedt het product op dat moment niet de veiligheid die men dan mag verwachten, dan is het gebrekkig.

Schade die is veroorzaakt door (gebruik van) het product (gevolgschade) kan voor vergoeding in aanmerking komen. Art. 6:190 BW beperkt de schade waarvoor de producent aansprakelijk kan worden gesteld tot:

Deze schade moet minimaal € 500,00 bedragen.

Om met succes schadevergoeding te vorderen, moet de benadeelde de schade (exacte omvang is voor het instellen van de vordering niet nodig), het gebrek en het oorzakelijk verband tussen het gebrek en de schade te bewijzen (art. 6:188 BW). Dat kan een lastige opgave zijn, die goede bewijsverzameling en documentatie vergt.

De uitzonderingen op producentaansprakelijkheid die de producent als verweer kan inzetten, staan gegeven in 6:185 lid 1 sub a-f.
“1. De producent is aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door een gebrek in zijn produkt, tenzij:
a. hij het produkt niet in het verkeer heeft gebracht;
b. het, gelet op de omstandigheden, aannemelijk is dat het gebrek dat de schade heeft veroorzaakt, niet bestond op het tijdstip waarop hij het produkt in het verkeer heeft gebracht, dan wel dat dit gebrek later is ontstaan;
c. het produkt noch voor de verkoop of voor enige andere vorm van verspreiding met een economisch doel van de producent is vervaardigd, noch is vervaardigd of verspreid in het kader van de uitoefening van zijn beroep of bedrijf;
d. het gebrek een gevolg is van het feit dat het produkt in overeenstemming is met dwingende overheidsvoorschriften;
e. het op grond van de stand van de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip waarop hij het produkt in het verkeer bracht, onmogelijk was het bestaan van het gebrek te ontdekken;
f. wat de producent van een grondstof of fabrikant van een onderdeel betreft, het gebrek is te wijten aan het ontwerp van het produkt waarvan de grondstof of het onderdeel een bestanddeel vormt, dan wel aan de instructies die door de fabrikant van het produkt zijn verstrekt.”

Sub e betreft het zogenoemde ‘ontwikkelingsrisico’.  Bij veroudering zou de producent zich op het standpunt kunnen stellen dat dat het gebrek op het moment van in het verkeer brengen onmogelijk ontdekt kon worden. Uit sub e volgt dat de product moet bewijzen dat het op grond van de objectieve stand van de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip waarop het product in het verkeer werd gebracht, onmogelijk was het gebrek te ontdekken. Deze kennis, daaronder begrepen het meest geavanceerde niveau, moet wel toegankelijk zijn geweest op het moment dat het product in het verkeer is gebracht₇.

Indien twee of meer personen op grond van art. 6:185 BW aansprakelijk zijn voor dezelfde schade, dan zijn zij hoofdelijk aansprakelijk (art. 6:189 BW). Als de schade (mede) het gevolg is van eigen schuld van de benadeelde of een persoon voor wie de benadeelde aansprakelijk is (bijv. een kind) dan kan de aansprakelijkheid worden verminderd of vervallen (art. 6:185 lid 2 BW). Een producent moet anticiperen op mogelijke onvoorzichtigheid, maar de consument heeft ook een eigen verantwoordelijkheid veilig met een consumentenproduct om te gaan₈. Medeschuld van een derde heeft geen gevolg voor de aansprakelijkheid van de producent.

De vordering tot schadevergoeding verjaart drie jaar nadat de benadeelde met de schade, het gebrek en de identiteit van de producent bekend is geworden of had moeten worden (art. 6:191 lid 1 BW)₉.

De vordering vervalt na tien jaar (art. 6:191 lid 2 BW), dat wil zeggen dat iemand tien jaar nadat het (gebrekkige) product in het verkeer is gebracht niet meer bij de producent kan aankloppen voor  schadevergoeding₁₀.

De producent mag zijn aansprakelijkheid niet beperken of uitsluiten (art. 6:192 lid 1 BW). Een exoneratiebeding is daarom vernietigbaar (art. 3:40 BW).

Behalve op art. 6:185 BW kan de vordering (mede) gebaseerd worden op de bepaling van de ‘gewone’ onrechtmatige daad: art. 6:162 BW of via de contractuele weg worden ingesteld (art. 6:74 BW). In de rechtspraak bestaat de hoofdlijn dat een producent onrechtmatig handelt als hij een product in het verkeer brengt dat bij normaal gebruik voor het doel waarvoor het bestemd is, schade veroorzaakt₁₁.

Bij een koopovereenkomst kan de koper schadevergoeding vorderen op grond van de algemene regels van conformiteit (art. 7:17 jo. 7:24 BW) als de zaak niet de eigenschappen bezit die de koper mocht verwachten. Als de schade onder de regeling van productaansprakelijkheid valt, is de verkoper in zo’n situatie meestal niet aansprakelijk voor de gevolgschade (art. 7:24 lid 2 BW).

Een vordering op grond van art. 6:173 BW (aansprakelijkheid voor schade door gebrekkige zaak) zal in gevallen van productaansprakelijkheid meestal geen succes hebben. Door deze buiten toepassing te laten (art. 6:173 lid 2 BW) moet door een gebrekkige roerende zaak veroorzaakte schade naar de producent worden doorgespeeld. In twee situaties heeft art. 6:173 BW evengoed een aanvullende werking, te weten